Zamek królewski w Nowym Sączu w świetle najnowszych badań

Komisję otworzył i prowadził prof. dr hab. Jan Chochorowski z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przygotowane referaty zainicjował swoim wystąpieniem dr Michał Wojenka z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, który nakreślił pokrótce dzieje nowosądeckiego zamku, a omówieniu towarzyszyły liczne ilustracje, grafiki i fotografie, prezentowane przez wykładowcę, pokazujące przeszłość i teraźniejszość wzgórza zamkowego. Przechodząc do omówienia prac archeologicznych, którymi dr Michał Wojenka kierował w 2021 r., podkreślił, że były możliwe dzięki sfinansowaniu ich przez Sądecką Agencję Rozwoju Regionalnego S.A.

Kontynuując swoje wystąpienie dr Michał Wojenka omówił przedwojenne prace ziemne i omówił odsłoniętą przed wojną strukturę tzw. skrzydła zachodniego zamku, oraz pokrótce wspomniał o badaniach prowadzonych w obrębie ruin zamku w XX w.

W dalszym ciągu przemówienia dr. M. Wojenka omówił wykopy nr I i II w obrębie skrzydła zachodniego, które eksplorowano w 2021 r. Prelegent opisywał mury (z kamienia piaskowcowego na zaprawie wapiennej), wskazywał na ślady pożaru, zaprezentował przegląd poszczególnych warstw wykopu, podkreślił wykopanie resztek zbóż, wiele gwoździ, fragmentów naczyń glinianych, oraz trzy denarki jagiellońskie, jak również pozostałość deski dębowej (którą badania datujące ustaliły na pochodzącą z 1403 r.) Opisał odnalezioną, starszą od murów fundamentowych, jamę posłupową, w której odnaleziono resztki specyficznego pucharka z ok. XV w., którego podobny egzemplarz znajduje się w muzeum na Zamku na Wawelu.

Rozwijając swoją myśl o wydobytych zabytkach, dr M. Wojenka, powtórzył datę roczną 1403 r., jako przypuszczalny wiek budulca użytego prawdopodobnie do wzniesienia skrzydła zachodniego. Mówił, że w wyniku analizy biologicznej znalezionych ziaren, okazało się, że są wśród nich ziarna m.in. prosa, żyta zwyczajnego, soczewicy i jęczmienia. Ze znalezionych kości zwierzęcych, odnalazły się kości ptactwa i nierogacizny. Szczególną uwagę zwrócił na sporo pozostałości po takich ptakach, jak kobuz, krogulec, myszołów, pustułka czy sokół, które wskazują na możliwe istnienie hodowli sokolniczej na zamku. Na zakończenie swojej wypowiedzi poinformował dr M. Wojenka słuchaczy o odnalezionym drugim dołku posłupowym (na styku skrzydła zachodniego z ruinami skrzydła północnego), w którym znaleziono kość zwierzęcą, datowaną na XIII/XIV w.

Następnie głos zabrała dr hab. arch. prof. Politechniki Krakowskiej Anna Bojęś-Białasik, która zwróciła uwagę na przekształcenia architektoniczne w obrębie skrzydła północnego i analizowała strukturę muru północnego zamku. Zauważyła na jednej z przywołanych przedwojennych fotografii pewne ślady, które traktować jako pozostałość polichromii nowożytnej (mającej być może podobieństwa do polichromii zachowanej na pałacu biskupa Erazma Ciołka w Krakowie). Następnie prof. A. Bojęś-Białasik przedstawiła zdjęcia starych planów zamku oraz omówiła zmiany detali architektonicznych zaistniałych na przełomie XIX i XX w. Zauważyła, że przebudowa zamku w XVII w. mógł konsultować budowniczy Maciej Trapola, pozostający na usługach rodu Lubomirskich. Kończąc, profesor analizowała architekturę odsłoniętych murów, głównie w wykopie nr II.

Prowadzący prof. dr hab. Jan Chochorowski przekazał głos archeologowi Bartłomiejowi Urbańskiemu z Sądeckiej Agencji Rozwoju Regionalnego. W tym wystąpieniu archeolog opisywał poszczególne warstwy wykopu nr III, który otwarto po zakończeniu prac w wykopie nr II, a który jest zlokalizowany w głównej partii murów dawnego skrzydła północnego. W niższych warstwach odnalezione zostały m.in. zabytki prahistoryczne, takie jak ułamki naczyń oraz narzędzia kamienne. Interesującą informacją było omówienie odnalezienia śladu dranic, lecz dokładna interpretacja tego znaleziska jest jeszcze w fazie analizy. Na koniec wystąpienia prelegent omówił inne zabytki, jak fragmenty ceramiczne o starszej niż XIV w. metryce, odnalezione drobne fragmenty tzw. ceramiki białej, ceramiki szkliwionej oliwkowo, a nawet fragment XV-wiecznej hakownicy.

 Na koniec prowadzący prof. dr hab. Jan Chochorowski otworzył dyskusję, w której głos zabierali:

• dr Dariusz Niemiec z Instytutu Archeologii UJ (Zakład Archeologii Epoki Średniowiecza i Czasów Nowożytnych) – zauważył brak znalezisk w obrębie wykopu nr I pochodzących z renesansu – naczyń i kafli (do ok. 1520 r.) – co uwiarygadnia tezę o pożarze w 1522 r., który prawdopodobnie zakończył żywot skrzydła zachodniego;
• dr hab. prof. Wyższej Szkoły Humanitas i z Muzeum Miejskiego „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej Dariusz Rozmus, który potwierdzał, iż według niego zamku nowosądeckiego nie można wyłączać z okresu panowania Wacława II; zauważył przy tym również, iż z jego badań wynika, że ceramika szkliwiona oliwkowa, jaką znaleziono na zamku nowosądeckim, jest wczesnośredniowieczna (romańska); miał on do czynienia z takimi zabytkami i datuje je na XII w.
• Bartłomiej Urbański poruszył temat związku zamku w Nowym Sączu z mało zbadanym jeszcze grodziskiem w Chełmcu.
• dr Paweł Kocańda z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, także dyr. Muzeum Ziemi Bieckiej, wskazał powiązanie daty lokacji Nowego Sącza z powstaniem zamku.
• Bartłomiej Urbański wskazywał na możliwość istnienia pierwotnego grodu (kasztelańskiego) „pod zamkiem” nowosądeckim.
• prof. dr hab. Jacek Poleski, odnosił się do ostatniej wypowiedzi, mówiąc iż nie wykluczałby metryki zamku z czasu Władysława Łokietka.

Komisję zakończył podziękowaniami dla prelegentów i słuchaczy prof. dr hab. Jan Chochorowski. Komisji przysłuchiwało się grono wykładowców z Instytutu Archeologii UJ, m.in. prof. dr hab. Renata Madyda-Legutko, prof. Paweł Valde-Nowak, prof. dr hab. Wojciech Blajer, prof. dr hab. Bolesław Ginter, dr Przemysław Nocuń, a także dr Krzysztof Tunia z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii.

Źródło: Materiały nadesłane do redakcji - SARR